Wie kent ze niet?
Wie kent ze niet, de garnaalvissers te paard, met hun gele oliejekkers en hoge laarzen op hun stoer “Brabants” Belgisch Trekpaard? Sedert jaar en dag siert deze ambachtelijke traditie onze Noordzeekust, maar vandaag vindt u hen enkel nog terug in Oostduinkerke, bij Koksijde. Op 4 december 2013 werd deze praktijk erkend door UNESCO als Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid, en werd zo het achtste Belgische element op de Representatieve Lijst. Een ware eer, en dus echt iets om trots op te zijn. Om die reden vonden wij het dan ook tijd om hen - en hun paarden, natuurlijk - in de spotlight te plaatsen.
© David Edgar
Een eeuwenoude ambacht: mens, paard en zee verenigd
Het paard wordt al sinds zijn domesticatie ingezet om werk te leveren voor de mens. Werk op het land, maar ook aan zee. Voor arme boeren die aan de kust leefden was het vissen te paard namelijk een ideale bijverdienste tijdens de wintermaanden. Vaak werden echter muildieren gebruikt, gezien deze goedkoper waren in het onderhoud. Zoals alle andere ambachten veranderde ook deze mee met de tijd. Over de jaren heen werden de vangsten minder en moest men grotere netten gebruiken. Hierdoor werd het voordeliger voor de vissers om trekpaarden te gebruiken in plaats van muildieren.
© Edgar Farasyn
Enkel nog in Oostduinkerke te zien
Vroeger waren de paardenvissers actief aan de Noordzeekust en in Zuid-Engeland, maar vandaag de dag zijn ze enkel nog in Oostduinkerke, een deelgemeente van Koksijde, te vinden. Hier blijven de twaalf resterende garnaalvissers hun ambt beoefenen, om ervoor te zorgen dat de traditie niet verloren gaat. Oostduinkerke is de ideale plaats voor de garnaalvissers te paard. Het strand bevat namelijk geen hinderlijke of gevaarlijke elementen voor de paarden - zoals bijvoorbeeld golfbrekers - en de goede bodem zorgt voor kwaliteitsvolle vangsten.
Een paar keer per week vertrekken de vissers van uit de boerderij met hun Brabantse Trekpaarden naar het strand. Men werkt met dit ras, omdat deze paarden befaamd zijn om hun kracht en hun zachtaardig karakter. Geladen met manden en netten en opgetuigd met een speciaal houten zadel trekken de vissers met hun paarden door de duinen. Wanneer ze op het strand aankomen, zo’n anderhalf uur voor laagtij, trekken de vissers hun typische gele oliejekker aan en brengen ze hun paard en materiaal in gereedheid. Hierna trekken ze hun netten parallel aan de kustlijn door het ondiepe water, waarbij een zware ketting voor trillingen zorgt die de garnalen doen opspringen en in het net belanden. Dit is echter zwaar werk voor de paarden. Om hun last te beperken werken ze telkens gedurende een halfuurtje alvorens ze pauze nemen. Zo kunnen de vissers ook de netten legen en de andere zeedieren eruit halen. De garnalen worden verzameld in manden aan weerszijden van het paard en na een korte pauze gaan ze weer verder. Dit duurt meestal 2 à 3 uur, tot anderhalf uur na laagtij. Aan het einde van de dag heeft een visser zo’n 10 à 20 kilogram verse garnalen gevist. Hier keren de vissers dan terug mee naar de boerderij, waar de familie klaar staat met een grote kookpot vol licht gezouten water, en kunnen de garnalen gekookt en terug afgekoeld worden.
Het hele proces lijkt simpel, maar vereist veel kennis over de migratiepatronen van de garnalen, over de getijden en stromingen en over het stuk kust waar men gaat vissen. Verder is een goede band met het paard ook erg belangrijk om het werk tot een goed einde te brengen. Het resultaat hiervan zijn dan ook de heerlijke, verse grijze garnalen die men vandaag nog steeds aan de kust kan vinden, dankzij de vissers die deze waardevolle traditie nog steeds in ere houden.
Tegenwoordig gaan de garnaalvissers te paard niet meer in de winter aan de slag. De ideale momenten om te gaan vissen zijn namelijk tussen april en juni en tussen september en oktober. Ook in juli en augustus gaan ze het water in, om de traditie te demonstreren aan toeristen en recreanten en deze zo te doen voortleven. Wie vandaag de paardenvissers aan het werk wil zien, gaat dus best tijdens de zomer een kijkje nemen op het strand van Oostduinkerke. De exacte data en uren waarop de garnaalvissers erop uit trekken, kan u vinden op de website van Koksijde.
Jaarlijks tweedaags evenement
Elk jaar vindt er in Oostduinkerke ook een tweedaags evenement rond de garnalen plaats, namelijk de Garnaalfeesten. Hier staan de paardenvissers centraal. De nadruk ligt zowel op het erfgoed als op het culinaire. De Garnaalfeesten trekken elk jaar zo’n 10.000 bezoekers.
© Abxbay
Een nieuw en groots project
Om het Belgisch trekpaard extra in de kijker te zetten, komt er binnenkort bij de garnaalvissersfamilie Vandendriessche in Oostduinkerke een nieuwe stalling met een bezoekers- en belevingscentrum. Dit project wordt als het ware een levend museum, waar het Belgische trekpaard met zijn zeven kleuren centraal zal staan. De jongste zoon, Dominique, is momenteel volop bezig met de bouw van dit nieuwe centrum voor iedereen met interesse in paarden en de garnaalvisserij.
Wie nog meer wil weten over de garnaalvissers kan terecht in het Nationaal Visserijmuseum NAVIGO of op onderstaande websites.
